نیروی وارد شده در زمان منقبض شدن کامل عضلات قلب، فشار خون سیستولی و در هنگام سکون قلب، فشارخون دیاستولی نامیده میشود. فشارخون در افراد بالغ معمولا حدود، 120میلی‌گرم جیوه در فشار سیستولی و در فشار دیاستولی حدود 80 میلی‌متر جیوه می‌باشد. اگر ارقام بیش از این باشند پرفشاری خون اتفاق می‌افتد. پرفشاری خون یک بیماری مزمن است. درواقع فشاری را که خون در زمان رد شدن از سرخرگ‌ها به دیواره‌های آن وارد می‌کند را فشار خون می‌گویند و هنگامی که این فشار به میزان غیر معمول بالا رود، پرفشاری خون اتفاق می‌افتد. با توجه به سبک زندگی عصر جدید که اضافه وزن، استرس، مصرف فست فود و… سبب شده است شمار بیماران درحال افزایش باشد. این بیماری در کمتر از 3 درصد نوزادان دیده میشود و بسیار نادر است. فشارخون بالا درحدود 2 الی 9 درصد کودکان و نوجوانان شایع است که البته بستگی به جنسیت، سن و نژاد هم دارد. پرفشاری خون در دراز مدت به رگ‌ها، مغز، کلیه‌ها و چشم‌ها و.. صدمه می‌زند.این بیماری که باعث بروز مشکلات قلبی و عروقی است سالانه 17 میلیون مرگ و میر در کل دنیا را سبب میشود. 20 درصد جمعیت بالغ کشورمان به این بیماری مبتلا هستند.
یکی از روش های تشخیص فشار خون بالا اندازه گیری آن است ، برای اندازه‌گیری فشارخون توصیه‌هایی وجود دارد که گاها توسط پرستاران، دستیاران پزشک و یا حتی خود پزشک رعایت نمی‌شود. در ادامه به چند نکته مهم برای سنجش دقیق‌تر فشارخون اشاره می‌کنیم که باید به آنها توجه کرد.
– توصیه میشود نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشارخون، از مصرف نوشیدنی‌های دارای کافئین (قهوه، چای و ..) خوداری کنید.
– نیم ساعت پیش از کنترل میزان فشارخون، دخانیات استعمال نکنید و حتی در معرض دود آن قرار نگیرید.
– قبل از اندازه‌گیری فشارخون حتما 5 دقیقه با آرامش بنشینید تا ضربان قلب به حالت عادی برسد.
-هنگام اندازه‌گیری حتما روی یک صندل مناسبی که سبب شود دو پای شما به زمین برسند بنشینید و قسمت ساعد دست‌هایتان را تکیه دهید و آرنج را هم سطح قلب قرار دهید.
– قسمت بادشونده فشارسنج حداقل باید 80 درصد بازو را فراگیرد.
– اصلا نباید از روی لباس فشار گرفته شود، تماس فشارسنج با پوست صرورت دارد.
– در طول اندازه گیری فشارخون نباید صحبت کنید.
– بهتر است دو مرتبه با فاصله کم فشارخون سنجیده شود، اگر رقم فشارخون بیشتر از 5 میلی‌متر جیوه تفاوت داشت، توصیه میشود یک بار دیگر نیز اندازه‌گیری انجام شود.
البته استثناهایی هم وجود دارد، مثلا زمانی که فرد تعادل ندارد و دچار سرگیجه است، همان لحظه باید فشارخون اندازه‌گیری شود. مواقعی که با تغییر حالت، چشم سیاهی رود مثل تغییر موقعیت از نشستن به ایستادن، باید در هر دو وضعیت فشارخون سنجیده شود. یعنی یک بار در حالت ایستاده و بار دیگر در حالت نشسته فشارخون چک شود.
علائم فشارخون بالا
متاسفانه این بیماری به ندرت با علامتی آشکار میشود و احتمال دارد سال‌ها فرد از بیماری خود اطلاع نداشته باشد. فشار خون بالا یا در طول درمان یک عارضه‌ی دیگر شناسایی میشود و یا با انجام برخی آزمایشات تشخیص داده میشود. برخی علامت‌هایی که بیماران با آن پی به بالا رفتن فشارخونشان می‌برند، عبارتند از: سرگیجه، سردرد مخصوصا در قسمت پشت سر و صبحگاه، تنگ شدن نفس، حالت تهوع، وزوز گوش یا صدای همهمه در گوش، خون‌دماغ، حالت سبکی سر، درد داشتن در قفسه سینه، تاری دید و از حال رفتن. باید متذکر شد که تمام علائم در همه‌ی بیماران بروز نمی‌کنند. داشتن این علائم نیز حاکی از آن نیست که فشارخون دارید ولی اگر فردی که مبتلا به این بیماری است به نشانه‌ها توجه نکند با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. برای آگاهی از مبتلا شدن به این بیماری بهتر است به‌طور منظم فشارخون سنجیده شود. متاسفانه تقریبا نصف افرادی که میزان فشارخونشان بالاتر از حد نرمال است از بیماریشان مطلع نیستند. فشارخون کنترل نشده عوارض جدی دارد مثل سکته مغزی و قلبی، مشکلات کلیوی و…
تفاوت فشارخون اولیه و ثانویه
فشارخون در کل به دو گروه تقسیم میشود که هر کدام علل متفاوتی دارند: فشارخون اولیه و ثانویه. فشارخون اولیه گونه‌ای از فشارخون می‌باشد که در گذر زمان و بی هیچ علتی رخ می‌دهد. اکثر افرادی که پرفشاری خون دارند فشارخون اولیه نیز دارند. گفته میشود 90 الی 95 درصد مبتلایان فشارخون بالا را پرفشاری خون اولیه تشکیل می‌دهند. دانشمندان گمان می‌برند یکی از علل زیر باعث ایجاد این بیماری است ولی هیچ دلیل محکمی کشف نشده است.
– دلایل ژنتیکی
– اضافه وزن و یا فعالیت بدنی کم
– استرس و اضطراب
– برخی مشاغل و یا شرایط شغلی (رژیم غذایی نامطلوب در محل کار، استراحت کم، زمان نداشتن برای ورزش و یا تحرک)
– رژیم نامناسب غذایی
ولی در مورد پرفشاری خون ثانویه یک دلیل ثانویه‌ای موجب ایجاد آن است و برخی از این علل به شرح زیر می‌باشند:
– مشکلات غده درون‌ریز و بیماری کلیوی
– بند آمدن تنفس در هنگام خواب
– تیروئید کم کار یا پرکار
– پرکاری پاراتیروئید
– پیامدهای مصرف برخی داروها
– نقص قلبی مادرزادی
– بارداری
– استفاده از مواد مخدر و الکل
برخی عوامل هستند که سبب شک پزشکان به علل ثانویه‌ی این بیماری می‌شوند، مانند: ایجاد فشارخون بالا در سن کم، عدم وجود عوامل ژنتیکی، بروز ناگهانی فشارخون، فشارخون‌های بالا جدی که در مواردی به درمان دارویی نیز جواب نمی‌دهد. فشارخون ثانویه اگر به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان می‌باشد و در صورت کنترل و درمان، بیمار از عوارض جبران ناپذیری که روی اعضای مهم و حیاتی بدن دارد نیز جان سالم به‌درمی‌برد. طبق گفته‌ی متخصصین اگر این بیماری به موقع شناسایی و کنترل نشود عوارضی چون حمله قلبی و سکته مغزی، نارسایی کلیه(در حدی که فرد مجبور به دیالیز میشود) بیمار را تهدید می‌کند.
پیشگیری از فشار خون بالا
خوشبختانه این بیماری با مراعات برخی نکات راحت، قابل پیشگیری است. این نکات عبارتند از:
– سنجش فشارخون، قند خون و چربی خون، به‌صورت مرتب
– انجام فعالیت جسمانی مناسب با شرایط بدن
– ورزش روزانه با شدت متوسط مانند ایروبیک و یا پیاده‌روی تند حداقل نیم ساعت
– داشتن وزن نرمال(مقیاس توده بدن برابر است با 20 الی 25 کیلوگرم بر متر مربع)
– پرهیز از استعمال دخانیات
– گنجاندن میوه و سبزیجات در رژیم غذایی و مصرف آنها حداقل 5 وعده در روز
– به حداقل رساندن مصرف نمک و غذاهای فرآوری شده
– مصرف خوراکی‌های کم چرب
– به حداقل رساندن مصرف چای و شکلات (جایگزین آنها: چای سبز، عناب)
دارو های درمان فشار خون بالا
گاهی ممکن است برای کاهش فشار خون بالا با توجه به تشخیص پزشک نیاز به مصرف دارو باشد دارو های درمان فشار خون بالا به چند دسته تقسیم میشود :
- دیورتیک ها (مانند : آمیلورید اچ ،آمیلورید، تریامترن اچ و … )
- مهارکننده‌های ACE مانند : (انالاپریل ، پریندوپریل ، کاپتوپریل ، لیزینوپریل )
- مسدود کننده‌های آلفا ( مانند: تامسولوسین ،دوکسازوسین ، ترازوسین و آلفوزوسین)
- مسدود کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II
- مسدود کننده‌های بتا ( مانند : بیزوپرولول ، متوپرولول ، آتنولول ، اسمولول )
- مسدود کننده‌های کانال کلسیم (مانند : آملودیپین)
- آگونیست‌های مرکزی ( مانند: متیل دوپا ، کلونیدین )
- وازودیلاتورها ( مانند: پرازوسین )
